Eğer Dikkat Edilmezse Spor, Fayda Yerine Problem Olur...!
Değerli okuyucular, bir önceki yazımızda düzenli yapılan sporun organizma üzerindeki fiziksel faydalarından ve sağlıklı yaşam için vazgeçilmez olduğundan bahsetmiştik. Hatırlayacağınız gibi okuyucularımızın bazıları da ‘artık ben de daha hareketli olmalıyım, düzenli spor yapmaya başlamalıyım’ şeklinde karar vermişti. Öncelikle bu kararınızda etkimiz olduysa, çabalarımızın yerine ulaştığını hissetmenin mutluluğunu sizlerle paylaşmak istiyorum. Ancak sportif bir aktiviteye başlamak için gerekli olan temel bilgilerde genelde bir yetersizlik olduğunu veya bazı yanlış anlaşılmalar olduğunu görüyoruz. Bu bilgi eksikliğine bağlı olarak sportif aktivitelerde oluşan çeşitli sakatlıklarla, hatta hayatı tehdit eden problemlerle sıklıkla karşılaşıyoruz. Yazılı ve görsel basında bilinçsiz yapılan spor nedeniyle olumsuz haberleri okuyor, görüyoruz. Bu nedenle daha sağlıklı olabilmek adına yaptığımız bir aktivitenin, tam tersine ciddi problemlere yol açmaması için bazı konulara çok dikkat etmemiz gerekiyor. Bu yazımızda spor yapmaya karar verdikten sonra öncelikle başlangıç aşamasında ve daha sonra devamında nelere dikkat etmemiz gerektiği konusunda sizlere bazı bilgileri aktarmak istiyorum.
Spora başlamak ve devam ettirmek için mümkün olan en iyi fiziksel ve ruhsal durumda olmak gereklidir, yani organizma her hali ile spora hazır olmalıdır. Bu durumda kişi sportif aktiviteler ile kendini giderek geliştirir, performansını arttırır ve daha iyi hisseder. Ancak şimdilik bazı problemler nedeniyle spor yapamayacak durumda olan kişinin kendi başına bilinçsizce spora başlaması hem fizyolojik hem de psikolojik olarak önemli sorunlara yol açabilir. Bu nedenle spora başlamadan önce mutlaka bir doktor kontrolünden geçmeli ve organizmanın mevcut durumu değerlendirilmelidir. Hatta bazılarının temel sağlık kontrolü dışında daha detaylı incelemelerden geçmesi gerekmektedir. Bu durumları başlıklar halinde özetlemek istiyorum.
- Ailesinde kalp hastalığı hikâyesi olanlar
- Yüksek tansiyonu olanlar
- Nefes darlığı olanlar
- Şeker hastalığı olanlar
- Sigara veya alkol kullananlar
- Aşırı kilo sorunu olanlar veya aşırı zayıf olanlar
- Kas ve iskelet sisteminde problemleri olanlar
- Ailesinde kaza dışında erken yaşlarda ölüm hikâyesi bulunanlar
Doktorun yapacağı fizik muayene, uygulayacağı bazı test ve değerlendirmeler sonrası sağlık açısından spor yapmanın herhangi bir sakıncası olup olmadığı ortaya konur. Daha sonra spor hocası spora başlayacak kişi ile birlikte, doktor raporlarını da göz önüne alarak kişinin yaşına, fiziki özelliklerine ve sevdiği hoşuna giden bir aktiviteye göre uygun spor türünü belirler. Yani şunu söylemek istiyorum bir spor dalı herkes için uygun olmayabilir, kişiye en uygun sportif aktivite seçilmelidir. Daha önceki yazımızda belirttiğimiz gibi spor yapmada en önemli hususlardan biri devamlılığın olması, yani haftanın her gününe dengeli bir şekilde yayılmasıdır. Ancak buna imkân olmayınca yapılabildiği kadarıyla bir program dahilinde çalışmak doğru olacaktır. Tabii ki haftada bir de olsa spor yapılması, hiç yapılmamasından iyidir, ancak kesinlikle yeterli değildir. Haftada en az 3-4 gün spor yapılmasının sağlıklı bir yaşam için büyük önem taşıdığı bilinmektedir.
Diğer taraftan spor yaparken dikkat edilmesi gereken en kritik noktalardan biri, efor yoğunluğudur. Her kişi için egzersiz nabzı, tansiyonu farklıdır ve egzersiz esnasında limitler aşılmamalıdır. Egzersizin yoğunluğu ideal olarak efor testi ile belirlenir. Kişi için egzersiz programı hazırlanmadan önce ergospirometrik testler yapılmakta ve edinilen değerler ışığında bireyin oksijen tüketimi, nabız ve efor yoğunluğu tespit edilmektedir.
Egzersiz esnasında nefes darlığı veya göğüs ağrısı gibi şikâyetleri olanların mutlaka ilave check-up programlarından geçmesi gerekmektedir. Bu gibi durumlarda olayın üzerine üzerine gitmek yapılabilecek en ciddi hatadır ve ölümcül olabilir.
O halde spordan maksimum faydaları sağlayabilmek için sporun mutlaka bilinçli yapılması gereklidir. Spor yaparken nelere dikkat etmek gerekiyor?
- Daha önce belirttiğimiz gibi egzersiz düzenli yapılacak. Bir hafta 3 gün, diğer hafta 1 gün egzersiz yapılarak fizyolojik yarar sağlamak mümkün değildir.
- Yapılacak olan spor aktivitesi en azından 20-30 dakika, ideal olarak 45 dakika kesintisiz sürmelidir.
- Vücudu ısıtmadan, kas, iskelet sistemini, kalp ve akciğerleri spora hazırlamadan fazla efor sarf edilerek başlanan sportif faaliyetlerde değişik rahatsızlıklar, sakatlanmalar ortaya çıkabilir. Bu nedenle spor yapılırken temponun yavaş yavaş artırılması uygun olur. Kaslar egzersizden önce ve sonra gerilmelidir.
- Spora başlarken, ortasında ve sonunda duraklayıp nabzın sayılması gerekir. Düzenli spor yapanların egzersiz sürelerini, kalp atım sayılarını, günlük tartılarını not etmelerinde fayda vardır.
- Spor doğru yerde (açık hava veya salonda, uygun ısıda ve nemde vs) ve doğru zamanda yapılmalıdır ve kişinin fiziksel özellikleri, hoşlandığı aktiviteler göz önüne alınmalıdır. Doğru zaman derken çok aç iken (kan şekeri iyice düşmüş vaziyette) veya yemekten hemen sonra uygun zaman değildir. Yemekten sonra kan daha çok sindirim organlarında toplanmakta, kalp ve beyin gibi hayati organların dolaşımı nispeten yavaşlamaktadır. Bu durumda aşırı efor sarf edilmesi özellikle bu organlar için zararlıdır.
- Su ve elektrolit kaybının yerine konması önemlidir. Bazıları egzersiz esnasında daha az bazıları daha çok terler, su ve elektrolit kaybederler. Bunda yapılan egzersizin süresi, zorluk derecesi, ortamın ısısı, kullanılan giysilerin özelliği, kişinin kilosu gibi pek çok faktör etkilidir. Bu nedenle spor yapan kişi spor öncesi, sırasında ve sonrasında mutlaka aralıklı olarak sıvı almalıdır.
- Egzersizleri yorucu, bitkinlik verici bir hale getirmememiz gerekiyor. Unutmayalım ki biz yorulmak için değil daha canlı olmak için spor yapıyoruz.
- Ağırlık çalışmalarında, ağırlık kaldırılırken nefesin yavaşça verilmesi, indirilirken ise nefes alınması doğrudur, nefes tutulmamalıdır.
- Spor esnasında kalp atımında bir değişiklik, göğüste ağrı, yanma hissi, baş dönmesi, bulantı, kusma gibi şikâyetler ortaya çıktığında hemen egzersize son verilmeli, sırt üstü istirahat pozisyonunda, rahat rahat nefes alıp vererek etrafınızdakileri durumdan haberdar etmelisiniz. Sağlık ekibi gelip müdahale edene kadar yarım yamalak bilgileri ile müdahale etmek isteyenlere izin vermeyiniz.
- Her türlü sporun kendine uygun malzemesi vardır. Bu malzemelerin kullanılması bazı sakatlıkların önlenmesinde önemlidir.
Sevgili okuyucular bu yazımızı sizlere çok önemli 2 hususu hatırlatarak bitirmek istiyorum.
- Sportif aktivite bir yaşam tarzı, davranış biçimi olmalıdır ve devamlılık göstermelidir.
- Spor yapmanın amacı daha fazla yemek yiyebilmek değildir.
Bir sonraki yazımda sizlere sporun insan ruh sağlığı üzerindeki olumlu etkilerinden bahsetmeye çalışacağım. Hepinize sağlıklı günler dileklerimle…
Sağlıklı günler dileklerimle…
Prof.Dr.Erdoğan Sözüer
Genel Cerrahi ve Cerrahi Onkoloji Uzmanı