Ameliyat sonrası dikkat edilmesi gereken konular
Öncelikle hangi hastalık sebebiyle olursa olsun ameliyat yapılacak bir hastanın ameliyat öncesi çok iyi hazırlanması gerekir. Hastanın kalp, akciğer, şeker hastalığı gibi yandaş problemleri, geçirilmiş ameliyatları, devamlı almak durumunda olduğu ilaçlar çok iyi değerlendirilmeli, riskler hesap edilmeli ve alınabilecek tüm önlemler alınmalıdır. Yani iyi bir ameliyat öncesi hazırlık yapılmalıdır. Sonra işin ameliyat safhası gelir. Burada da ameliyat ekibi ve anestezi bilgi ve tecrübeleri doğrultusunda yapılabilecek en iyi müdahaleyi yapar, ameliyatın sorunsuz geçmesi için tüm çaba harcanır.
Bundan sonra ise ameliyat sonrası dönem başlar. Ameliyat sonrası dönemin bir hastanede geçen kısmı birde hasta eve gönderildikten sonra evde geçen kısmı vardır. Hasta ameliyata çok iyi hazırlanmıştır, mükemmel bir ameliyat yapılmıştır ancak ameliyat sonrası dönemde gerekli takip yapılamazsa tüm çabalar boşa gidebilir.
Hastalarımızı eve gönderirken bize pek çok sorular sorarlar. Bu sorulardan yola çıkarak ameliyat sonrası dönemde dikkat edilmesi gereken konularla ilgili bazı bilgileri sizlere aktarmaya çalışacağım.
- Ameliyattan sonra neler yiyebilirim?
Ameliyat sonrası hastanın neler yiyeceği iki faktöre bağlı olarak belirlenir.
- Hastanın hangi organdan ameliyat olduğu ve ameliyatın şekli.
- Hastanın sahip olduğu yandaş problemler (yüksek tansiyon, şeker hastalığı vs. gibi)
Öncelikle ameliyat sonrası erken dönemde hasta taburcu olana kadar hastanın ne zaman yiyeceği ve neler yiyeceği günlük yapılan vizitelerde belirlenir. Hasta eve gittikten sonra eğer mide barsak sistemi ile ilgili bir ameliyat geçirmişse yaklaşık 15 gün kadar hafif, sulu gıdalarla beslenmesi uygundur. Bu dönemde verilecek yağlı, kızartmalı, gaz yapıcı ağır gıdalar hastalarda bulantı, kusma, ishal gibi şikayetlere yol açar. Özellikle peynir, yoğurt, yumurta akı gibi maddeler protein içerdikleri için yara iyileşmesi üzerinde ede olumlu etkileri olacaktır. Giderek sebze ve meyveler yiyeceklere dahil edilir ve normal yemek düzenine geçilir. Hastaların az miktarlarda fakat sık aralılarla yemeleri ve yediklerini çok iyi çiğnemeleri önerilir.
- Pansuman gerekli mi?
Yara yerinizi temiz ve kuru tutun. Ameliyat bölgesindeki bandaj, ıslanmadığı sürece 48 saat yerinde kalabilir. Bu süre sonunda bandaj açıldığında eğer yara temiz ise, bir akıntı yoksa, yarada hararet, kızarıklık yoksa pansuman gerekmez, hatta yara açık bırakılabilir. Ancak yarada ısı artışı, kızarıklık, şişlik, ciddi ağrı gibi belirtiler varsa bu durumda doktorunuza baş vurmanızda fayda vardır. Çünkü olası iltihabi bir durumun erken dönemde tespit edilmesi önemlidir.
- Dikişlerim ne zaman alınacak?
Normal şartlar altında baş boyun bölgesine yapılan ameliyatlarda dikişler 3. gün, göğüs bölgesinde yapılanlarda 5-7. gün, karın bölgesindekilerde 7-9. gün, el ve ayaklarda yapılan ameliyatlarda ise 10. gün dikişler alınır. Ancak bu her şeyin normal olduğu şartlarda geçerlidir. O zaman anormal şartlar nelerdir, dikiş alınma süresini etkileyen başka faktörler mi vardır ? Evet bunların bazılarını şu şekilde özetleyebiliriz:
- Hastanın yaşı
- Şeker hastalığı mevcudiyeti
- Yüksek tansiyon olması
- Akciğer hastalığının olması
- Önceden alınan bazı ilaçlar (kortizon, kan sulandırıcılar vs)
- Kanser hastalığının olması
- Karaciğer yetmezliğinin olması
- Böbrek yetmezliğinin olması
- Karın ameliyatı oldum, korse kullanayım mı?
Bazı hastalarımıza, özellikle karın duvarı zayıf olan, önceden çok doğum yapmış ve karın kaslarında erime olan, yaşlı, fıtık gelişme ihtimali yüksek olan hastalara uygun korseler öneriyoruz.
- Dikişim açıldı, korkuyorum, ciddi bir sorun mudur?
Bu duruma göre değişir. Örneğin enfeksiyon olmayan basit açılmalar fazla sorun teşkil etmez. Kısa süre pansumandan sonra kendiliğinden kapanabilirler. Ancak bazen ameliyat yarasının derin dokularını içine alan açılmalar olur ki bunları bazen ameliyathane şartlarında tekrar dikmek gerekir. Ancak çok ciddi olmadıkça yara açılmalarından fazla korkmuyoruz, bunları yakın takip ve pansumanlar ile kontrol altında tutabiliyoruz.
- Yürüyüş yapabilir miyim?
Biz hastalarımıza ameliyat sonrası mümkün olan en erken dönemde yürümelerini, hareket etmelerini, hatta yatak içinde bile hareketler yapmalarını öneriyoruz. Böylece kan dolaşımı hızlanır, yara iyileşmesi daha iyi olur, barsak sesleri ve hareketleri daha erken başlar, metabolizma hızlanır. Hasta taburcu edildikten sora evde de mümkün olduğunca hareket etmeli ve yürümelidir.
- Ne zaman banyo yapabilirim?
Eğer yarada bir problem yoksa, normal şartlarda ameliyattan 48 saat sonra yarada su geçirmez tabaka oluşur ve banyo yapmakta bir sorun olmaz. Ancak pratik uygulamalarda böyle davranmıyoruz, daha garantili giderek dikişler alınmadan önce ameliyat sahası dışında kalan vücut bölgelerinin yıkanmasına müsaade ediyoruz. Yaranın üzeri su geçirmez banyo bantı ile kapatılarak daha güvenli banyo yapılması mümkündür. Bir problem yoksa hasta dikişler alındıktan sonraki gün normal banyosunu yapabilir.
- Ne tür ilaçlar alacağım?
Taburcu olduktan sonra ne tür ilaçlar alacağınız geçirdiğiniz ameliyata göre değişir. Bunları ilgili doktor arkadaşlar size izah edecektir.
- Ben karın fıtığından ameliyatı oldum nelere dikkat edeceğim?
Fıtık ameliyatlarından sonra en fazla dikkat edilecek konu tekrar fıtık olmamak için ameliyat sahasını zorlayıcı hareketlerden uzak durmaktır. Normal bir yara iyileşmesi süreci yaklaşık bir yıl sürmektedir. Bunun en önemli kısmı da ilk 6 aydır. Özellikle bu süre içinde aşırı zorlayıcı, karın içi basıncı artırıcı hareketlerden kaçınmak gerekir. Bunlar nelerdir ?
- Ağır kaldırmak
- Hafif bir ağırlıkta olsa dengesiz bir vaziyette, ters bir hareketle bunu kaldırmaya çalışmak.
- Kabız kalarak zorlu ıkınmalarda bulunmak.
- Prostatı olan hastalar için aşırı zorlayarak işemek.
- Fazla kilo alarak karın ön duvarına yük bindirmek.
- Zorlamalı öksürükler ile karın basıncını arttırmak.
- Aşırı kahkahalarla gülerek karın basıncını arttırmak.
- Ben basur (hemoroid) ameliyatı oldum, nelere dikkat edeceğim?
Basur, makat bölgesinde çatlak gibi ameliyatlardan sonra en fazla dikkat edilmesi gereken husus kabız kalınmamasıdır. Bu nedenle yaklaşık 15 gün yumuşak sulu diyet alınmasında fayda vardır. Sert büyük abdest taze olan ameliyat yaralarında zedelenmeye ve kanamalara yol açabilir. Bu dönemde makat bölgesinde ağrılar olacaktır, bu normaldir. Bu nedenle hastalara uygun ağrı kesiciler verilir ve sıcak oturma banyoları önerilir.
- Guatr ameliyatından sonra nelere dikkat etmem gerekiyor?
Guatr ameliyatı geçiren hastalar boyunlarını neredeyse hiç hareket ettirmemeye çalışır ve günlerce bunu devam ettirir. Bu şekilde davranılması daha sonra boyun ağrılarına yol açabileceği gibi yara cildinin, altındaki kaslara sıkıca yapışmasına ve kötü kozmetik görünüme neden olabilir. Doğru olanı fazla zorlamadan ameliyat sonrası dönemde boyun hareketlerinin belli ölçüde devam ettirilmesidir.
Guatr ameliyatından sonra yapılan ameliyatın şekline göre bazı ilaçların alınması gerekmektedir. Bu ilaçlar düzenli şekilde alınmalıdır. Belirli aralıklarla yapılan kan tahlilleri ilaçların kesilmesi veya dozlarının düzenlenmesi açısından önemlidir.
- Ben meme ameliyatı oldum, dikkat etmem gereken konular var mı?
Burada basit meme biyopsisi yapılan hastalar için çok önemli bir durum söz konusu değildir. Ancak meme kanseri nedeniyle memesinin tamamı veya bir kısmı alınan hastaların takibinde ameliyat sonrası dikkat edilecek hususlar vardır. Koltuk altı lenf bezleri alınan hastalar ameliyat edilen taraftaki kolu için dikkatli olmalıdırlar. Bu koldan kan alınması, tansiyon ölçülmesi, serum takılması gibi tıbbi işlemler yapılmamalıdır. Hasta bu taraf elini ve kolunu yaralanmalardan, darbelerden, aşırı sıcak ve soğuktan kollamalıdır. Bu koltuk altında lenf bezleri olmadığı için bu taraf kolunda meydana gelen bir enfeksiyon ciddi seyredebilir ve vücuda yayılabilir. Bu nedenle dikiş nakış işlerinde, odun kırma, bağ bahçe işlerinde, tırnak kesme ve manikür işlerinde dikkatli olunmalıdır.
Bir başka önemli husus ameliyat sonra ameliyat olan taraf kolu ve omuzu fizyoterapistlerin önerdiği şekilde hareket ettirmektir. Bazı hastalar ameliyat tarafındaki kolunu hiçbir şekilde hareket ettirmemekte bu da zamanla omuz ekleminde ciddi kireçlenmeye yol açmaktadır. Daha sonra bu omuzun hareket ettirilmesi çok zorlaşmaktadır. Bu nedenle hastalar ameliyat sonrası fazla zorlamadan omuz ve kollarını kullanmalıdırlar.
- Midemin bir kısmı alındı, dikkat etmem gereken hususlar var mı?
Çeşitli sebeplerle midesini bir kısmı alınan hastalar özellikle beslenmelerine çok dikkat etmelidirler.
- Mide hacmi azaldığı için midesinin bir kısmı veya tamamı alınan hastalar bir öğünde fazla miktarda gıda almamalıdır. Günde 6 öğün veya daha sık ve küçük porsiyonlar halinde beslenmelidirler.
- Suyu yemekten 30-60 dakika önce veya sonra içmeleri yemek sırasında içmemeleri daha uygundur.
- Proteinli gıdaları (yumurta, balık, süt, yoğurt, peynir gibi) ihmal etmeyin.
- Bol lifli gıdaları (çavdar ekmeği, taze sebze ve meyve) tercih edin.
- Yoğun şekerli gıdalar bulantı, kusma ve ishale yol açabilir. Bunların tüketimini azaltmakta fayda vardır, gerekirse tamamen kesilmelidir. Bunu hasta kendi durumuna göre düzenleyebilir.
- Yağlı, kızartmalı, acı, biberli, baharatlı gıdalar ve gazlı içeceklerden uzak durulmalıdır.
- Gıdalarınız çok soğuk veya çok sıcak olmamalıdır.
- Alkollü içecekler kesinlikle alınmamalı sigara içilmemelidir.
- Yemek sonrası 30 dakika uzanarak dinlenin.
- Herhangi bir fiziksel aktivite yapılacaksa (ekzersiz, yürüyüş vs) yemekten bir saat yapılması uygun olur.
Midesinin önemli bir kısmı veya tamamı alınan hastalar için bir başka önemli konu şudur; bu hastalarda kansızlık meydana gelme durumu vardır. Midenin olmaması nedeniyle demirin barsaktan emilimini sağlayan bir madde salgılanamamaktadır ve hastada kansızlık ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle düzenli şekilde demir içeren ilaçlar ve B12 vitamini almalıdırlar.
- Patoloji raporunu takip et dediler, bu nedir, önemli midir?
Bu çok önemlidir. Ameliyatta hastadan alınan örnekler veya çıkarılan bir organ varsa bunun patolojik incelemesi sonucu ortaya çıkan tabloya göre hastaya ilave tedavilerin yapılıp yapılmayacağına karar verilmektedir. Bu nedenle patoloji raporunun takip edilmesi ve neticeden doktorun mutlaka haberdar edilmesi gerekmektedir.
- Ben kanser ameliyatı oldum, beni ameliyat eden doktora tekrar görünmem gerekiyor mu?
Değerli okuyucular bu maalesef ülkemizdeki ciddi sorunlardan birisidir. Hastayı kanser nedeniyle ameliyat ediyoruz. Ameliyat sonrası dönemde ışın veya kemoterapi (kanserin ilaç tedavisi) için hastayı ilgili bölümlere gönderiyoruz, kendisine ve yakınlarına da düzenli şekilde Cerrahi Onkoloji (kanser cerrahisi) bölümüne kontrole gelmesi gerektiğini söylüyoruz. Ancak hastaların bir kısmı problem çıkmadıkça kendini ameliyat eden cerraha uğramıyor, ne zaman bir problem çıkarsa ancak o zaman geliyor. Bu kanser cerrahisi geçirmiş bir hastanın yapmaması gereken çok önemli bir durumdur. Bu nedenle Cerrahi Onkoloji veya Genel Cerrahi’de ameliyat olmuş hastaların kendi ekiplerine düzenli şekilde kontrole gitmelerini önemle tavsiye ediyorum.
Sağlıklı günler dileklerimle…..
Prof.Dr.Erdoğan Sözüer
Genel Cerrahi ve Cerrahi Onkoloji Uzmanı